न्याय एक ‘सपना’

प्रधान्न्यायधीशको रोलक्रममा रहेकी सपना प्रधान मल्ल सम्मिलित इजलासको आदेशको तरंग

मनबहादुर बस्नेत

सपना मल्ल 

छोराछोरीलाई राम्रो शिक्षा दिने सपना सा“चेर गोरखाबाट काठमाडौं छिरेकी थिइन्, ४१ वर्षीया लीला देवकोटा । जेठी छोरी स्नातक पढिरहेकी थिइन् । कान्छी प्लस टु । एकमात्र छोरो आठ कक्षामा पढ्दै थियो । स्वयम्भुको एउटा पस्मिना फ्याक्ट्रीमा लीला र उनका श्रीमान मजदुरी गर्थे । त्यसको कमाइले देवकोटा परिवार खुशीसाथ बा“चिरहेको थियो ।

२८ मंसिरको बिहान १० बजेतिर बुढानिलकण्ठ स्कुलगेटअगाडि पुगेपछि भने लीला लीन भईन् । फुटपाथमा हिंडिरहेकी पस्मिना फ्याक्ट्रीमा काम गर्ने लीलालाई बा१४च ६१२३ नम्बरको निजी कारले ठक्कर दिएपछि पस्मिनाको धागोसरी उनको जीवन चु“डियो । परिवारको साहरा ढल्यो । मदिराले लठ्ठिएका व्यक्तिले चलाएको गाडी फुटपाथमा पुगेर लीलालाई किचेको थियो । “दाजु–भाउजुले विशुद्ध मजदुरी गरेर छोराछोरी हुर्काउने र पढाउने गर्नुभएको थियो,” उनका देवर यादव देवकोटा भन्छन्, “केही गरी पनि परिवारमा उनको रिक्तता पूर्ति हुने कुरै भएन ।”

हो, मृत्युको क्षतिपूर्ति
असम्भव छ । तर मदिरा पिएर कार चलाएर अरुको ज्यान लिनेलाई कानुनी कारबाही भएमा पीडित परिवारको चित्त बुझाउने बाटो पक्कै हुने थियो । न्यायिक निकायको उपल्लो अड्डाको एउटा निर्णयले भने पीडित पक्षलाई आहत तुल्याइदिएको छ । ३१ असारमा सर्वोच्च अदालतले कोभिड–१९ भाइरसलाई कारण देखाउ“दै सवारी ज्यानमुद्दाका आरोपितलाई ५ लाख रुपैया“ धरौटीमा छोड्न आदेश दिएको छ । प्रहरीले भक्तपुर गोठाटारका २१ वर्षीय पृथ्वी मल्लविरुद्ध तीनदेखि १० वर्षसम्मको कैद सजाय माग गर्दै मुद्दा चलाएको थियो । मल्ललाई जिल्ला र उच्च अद्दालतले पुर्पक्षका लागि थुनामा राख्न आदेश दिएको थियो । साधारण तारेखमा रिहा भएर मुद्दा छिन्न पाउनुपर्ने भन्दै मल्ल सर्वोच्च अदालत पुगेका थिए ।

मनोजकुमार शर्मा 

प्रधानन्यायधीशको रोलक्रममा समेत रहेकी सपना प्रधान मल्ल र मनोज शर्माको इजलासले अभियुक्त दमको रोगी भएकोले कोभिड–१९ संक्रमणको जोखिम हुने तर्कका आधारमा आरोपित मल्ललाई धरौटीमा रिहाको आदेश दिएको हो । शर्मा पूर्व प्रधानन्यायधीश दामोदरप्रसाद शर्माका भतिजा हुन् । शर्माको कार्यकालमै न्यायलयमा भ्रष्टाचार एवं विकृति चरम विन्दुमा पुगेको मानिन्छ । कमजोर व्यक्तित्व र क्षमताका व्यक्तिलाई सर्वोच्चको न्यायधीश बनाएकोमा उनको नियुक्तिबारे आलोचना भएको थियो । प्रधानन्यायधीश चोलेन्द्र शमशेरको ‘कोटा’मा शर्मा न्यायधीश बनेका थिए । हिट एन्ड रन मामिलामा गरिएको मल्ल र शर्माको यस आदेशले चर्को आलोचना खेपिरहेको छ । हुनपनि यसअघि कोभिड–१९ संक्रमणका कारण लकडाउन कडाइ हु“दा समेत न्यायलयले ज्यान मारेको मुद्दाका आरोपितलाई सुरक्षाका मापदण्ड अपनाएर थुनामा पठाएको थियो ।

त्यो आदेश, यो आदेश 
३० फागुन ०७६ मा भरतपुरमा हरिकृष्ण पाध्या (पौडेल) र भुवानीप्रसाद न्यौपानेबीच झगडा हु“दा न्यौपानेको ज्यान गयो । घरायसी विवादलाई लिएर पाध्याले न्यौपानेलाई टाउकोमा गम्भीर चोट लाग्ने गरी पिटेका थिए । उपचारकै क्रममा एक हप्तापछि न्यौपानेको मृत्यु भयो । यो घटनामा जिल्ला अदालत चितवनले पाध्यालाई पुर्पक्षका लागि थुनामा पठायो । गत ५ वैशाखमा न्यायधीश हेमन्त रावलको इजलासले पाध्यालाई कोभिड–१९ जीवाणु संक्रमित भए÷नभएको यकिन गरी थुनामा पठाउन भनेको थियो । कोभिड–१९ संक्रमण देखिएमा चिकित्सकको परामर्शपछि आइसोलेसन वा क्वारेन्टाइनमा राख्न आदेश दिएको थियो ।

जिल्ला अदालत चितवनको यो आदेश यस्तो बेला आएको थियो, जतिबेला न्यायधीशहरु नै कोभिड–१९ संक्रमणका बेला मुद्दा छिन्ने÷नछिन्नेबारे विभाजित थिए । तर लकडाउन खुकुलो बन्दै गएको बेला सर्वोच्च अदालतले भने कोरोना भाइरस संक्रमणको जोखिम देखाउ“दै सवारी ज्यान मुद्दाका अभियुक्तलाई धरौटीमा छोडेर मुद्दा खेप्ने सुविधा दिएको छ ।

जिल्ला अदालत काठमाडौंले ५१ हजार रुपैया“ बिगोको चोरी मुद्दामा समेत पुर्पक्षका लागि थुनामा पठाएको थियो । महानगरीय प्रहरी वृत्त थानकोटले भारतीय नागरिक मोहम्मद हैदर अलीलाई चोरीको आरोपमा ३० फागुनमा पक्राउ गरेको थियो । अदालतमा मुद्दा दर्ता भएपछि अलीले अलीले आफूलाई कोरोना भाईरसले केही नगर्ने, अल्लाहले बचाउने भन्दै इजलासमै चिच्याएपछि श्रीकृष्ण भट्टराईको इजलासले कोरोना भाइरस र मानसिक स्वास्थ्य जा“च्न भनेको थियो । कोरोना भाईरसको नेगेटिभ नतिजा आएपनि उनमा मानसिक समस्या देखियो । तर इजलासले उनलाई कारागार पठाएर उपचार गराउनुको सट्टा प्रहरी हिरासतमै पठायो । फलतः अली एक सय दिनभन्दा बढी हिरासतमै बसेपछि अहिले पुर्पक्षका लागि थुनामा छन् ।

म्यानिया नामक कडा खालको मानिसक रोग देखिएका अली उपचारपछि पुर्पक्षका लागि कारागार चलान भएका छन् । तर ज्यान मुद्दा लागेका मल्ललाई सर्वोच्चले धरौटीमा छाड्नु आफैंमा अनौठो देखिएको छ । प्रधानन्यायधीश बन्ने पालो पर्खिरहेकी न्यायधीश सपना प्रधान मल्ल सम्मिलित इजलासले के न्याय पर्खिरहेका पीडितको ‘सपना’को हत्या गरेकै हो ?