नाम मात्रको सेवा तर मुनाफामा बोनस लिने हतारो
— शौचालयको सरसफाइको अवस्था कमजोर रहेको, उपलब्ध हुनुपर्ने ट्वाइलेट पेपर, ड्राइररहिटर, सोपजस्ता साधनहरू नभएको तथा भएका सामान पनि काम गर्ने र व्यवस्थित नरहेको । ११ मंसिर ०७२
(त्रिभुवन अन्तर्रा्ष्टि्रय विमानस्थल अनुगमन निरीक्षण समितिको प्रारम्भिक प्रतिवेदन)
— विमानस्थलका शौचालयका कमोड टुटफुट र फोहर देखिएको हुादा यात्रुलाई
असहज भएको । २७ माघ ०७३
(संसद्को सुशासन समितिले गरेको अनुगमनको प्रतिवेदन)
बाह्य मुलुकसाग जोड्ने एक मात्र हवाई मार्ग त्रिभुवन अन्तर्रा्ष्टि्रय विमानस्थल (टीआईए)मा डेढ वर्षयता गरिएको अनुगमनबाट प्राप्त साझा तथ्य हो, यो । सामान्य तर
डेढ वर्षसम्म पनि समाधान गर्न नसकिएको यस घटनाले देखाउाछ, नागरिक उड्डयन प्राधिकरण (क्यान)को अक्षमता कुन हदसम्म छ भनेर ।
यात्रुलाई सामान्यभन्दा सामान्य सुविधासमेत दिन नसकिरहेका बेला नियामक निकाय क्यानले भने आफ्ना कर्मचारीलाई बोनस वितरण गर्ने तयारी गरिरहेको छ । १२ मंसिरको क्यान सञ्चालक समिति बैठकले यसरी अघिल्लो चार वर्षको बोनस बााड्ने निर्णय गरेको हो । बोनसमा ५३ करोड २७ लाख रुपियाा खर्च हुनेछ, जसमध्ये दुई वर्षको २३ करोड ३० लाख रुपियाा बााड्ने निर्णयको फाइल संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयमा पुगेको छ ।
निरन्तर नाफा कमाएको संस्थाले बोनस बााड्ने गर्छ र क्यानको पनि त्यसरी नाफा भइरहेकाले नै यस्तो निर्णय गरेको जिकिर छ । गजब त के भने देशभरिका विमानस्थलहरूको सुधार एवं सुदृढीकरणका लागि सरकारले लगानी गर्ने तर त्यसको शुल्कबापत उठेको रकम नाफा जनाएर क्यानले बोनस खाने प्रपञ्च भइरहेको छ ।
क्यानको सक्षमता दर्शाउने सूचकांकहरू समेत ऋणात्मक छन् । जस्तो स् गएको ६ वर्षे अवधिमा नेपाली आकाशमा १८ वटा दुर्घटना भएका छन् । सन् २०१६ मा मात्रै तीनवटा वायुयान दुर्घटनामा परे । यसले नेपाली हवाई आकाश असुरक्षित भएको देखाउाछ । यही असुरक्षा र आवश्यक सुरक्षा मापदण्ड नअपनाएका कारण नेपाली विमानसेवाहरूलाई युरोपियन युनियन (ईयू)ले कालो सूचीमा राखेको तीन वर्ष बितिसकेको छ । ईयूको परीक्षणमा नेपालको ‘सिग्निफिकेन्ट सेफ्टी कन्सर्न’ कमजोर देखिएपछि युरोपेली आकाशमा नेपाली विमानहरूमाथि प्रतिबन्ध लगाइएको हो । त्यसमाथि मुलुकको एक मात्र अन्तर्रा्ष्टि्रय विमानस्थल टीआईएलाई स्लिपिङएअरपोर्ट्स डटनेटले लामो समयदेखि संसारकै खराब विमानस्थलहरूको सूचीमा राख्दै आएको छ । सन् २०१६ मा विश्वका खराब १० विमानस्थलको सूचीमा टीआईए दसौा स्थानमा थियो ।
सरकारले नियामक र सेवा प्रदायक गरी क्यानलाई दुई भागमा विभाजन गर्ने तयारी गरेपछि क्यानले हतारमा बोनस खाने निर्णय गरेको हो । नियामक निकायका रूपमा विमान कम्पनी र विमानहरूको नियमन गर्ने र सेवा प्रदायकले विमानस्थलहरूको नियमन गर्ने गरी छुट्टाछुट्टै निकाय गठनको तयारी भइरहेको छ ।
लगानीबिनाको नाफा
विसं ०५५ मा स्थापना भएको क्यानले ०६३ देखि मात्रै नाफा कमाउन थालेको हो । त्यसको ६ वर्षपछि भने यो संस्थाले खुद मुनाफासमेत गर्न थाल्यो । देशभरका विमानस्थलको रेखदेख र विमानहरूको नियमन गर्ने क्यानले त्यहीाबाट आम्दानी गर्छ । त्यसबाहेक विदेश जाने यात्रुसाग १ हजार १ सय ३० रुपियाा विमानस्थल विकास कोषका नाममा उठाउाछ भने आन्तरिकबाट दुई सय रुपियाा ।
देशभर ५१ वटा विमानस्थल रहेकामा ३४ वटा सञ्चालनमा छन् । ०७० यता तीन वर्षको आाकडा हेर्दा ३४ वटामध्ये टीआईए, चन्ऽगढी, पोखरा र लुक्ला विमानस्थल चारवटा मात्रै नाफामा छन् । बााकीले प्रतिफल दिन सकिरहेका छैनन् । क्यानसाग अहिले नाफा मात्रै २७ अर्ब रुपियाा बराबर सञ्चित छ । मुनाफा थुपारिरहेको क्यानले प्रशासनिक खर्चबाहेक अन्यत्र भने लगानी गरेको छैन ।
आर्थिक वर्ष ०७२र७३ मा ४ अर्ब ६० करोड रुपियाा आम्दानी गरेको क्यानले खर्च भने १ अर्ब ८६ करोड रुपियाा गर्यो । तर, यो खर्चसमेत प्रशासकीय र लागत हो । विकासमा एक पैसा खर्चिएको छैन ।
प्रशासकीय र लागत दुवै अन्तर्गत सेवा शुल्क, तालिम तथा विकास, मर्मत तथा सम्भार, इन्धन, हवाई मार्गको सरसफाइमा खर्च भएको छ । क्यानले न त यात्रुको सुविधामा, न पूर्वाधार विकासमा नै यो रकम खर्चिएको छ । विकास खर्च नगरी आम्दानी मात्रै बढाएको देखिन्छ । ऋण, ब्याज, सरकारलाई तिर्ने करलगायतका खर्च खटाएर क्यानले १ अर्ब ४२ करोड रुपियाा खुद मुनाफा गरेको छ । ँकुनै पनि संस्थाको आर्थिक हैसियत कस्तो छ भन्ने उसले आम्दानीको कति हिस्सा विकासमा खर्चिन्छ भन्नेले देखाउाछ,” क्यानका पूर्वमहानिर्देशक एवं पर्यटन मन्त्रालयका पूर्वसचिव यज्ञ गौतम भन्छन् । क्यानको अहिलेको नाफा लगानीबाट होइन कि सञ्चालनबाट हो ।
विमानस्थलको आम्दानीलाई एरोनोटिकल (हवाई आय) र नन एरोनोटिकल (गैरहवाई आय)मा विभाजन गरिएको हुन्छ । नेभिगेसन, अवतरण, ग्राउन्ड ह्यान्डिलिङ, यात्रु सेवा शुल्क, जहाज पार्किङको अवधि बढाउादा लाग्ने शुल्क एरोनोटिकल आय हो भने विमानस्थल क्षेत्रमा पसल सञ्चालनका लागि दिइने कोठारभवन भाडा, पार्किङ, विमानस्थल प्रवेश शुल्क, विज्ञापन, चलचित्र छायांकन गर्दा लाग्ने दस्तुर नन एरोनोटिकल आर्जन हो ।
ननएरोनोटिकल आम्दानी जति बढी हुन्छ, उति उक्त विमानस्थलको स्तर राम्रो मानिन्छ । तर, नेपालका विमानस्थलको यस्तो आम्दानी भने न्यून छ । अहिले नेपालका विमानस्थलहरूको ननएरोनोटिकल आय २४ प्रतिशत मात्रै छ । एअरपोर्ट काउन्सिल इन्टरनेसनल (एसीआई)ले नन एरोनोटिकल आय कम्तीमा ५० प्रतिशत हुनुपर्ने सुझाव दिएको छ । त्यसपछि मात्रै विमानस्थलाई वित्तीय रूपमा स्वस्थ मानिन्छ । क्यानले बोनस खाने तयारी गरिरहेको पछिल्लो चार वर्षको ननएरोनोटिकल आम्दानी केलाउने हो भने झनै घटेको देखिन्छ । आर्थिक वर्ष ०६९र७० मा २६ प्रतिशत रहेको यो आर्जन ०७२र७३ मा २४ प्रतिशतमा झरेको छ ।
ननएरोनोटिकल आम्दानी बढेपछि विमानस्थलले वायु सेवा कम्पनीबाट लिने विभिन्न सेवा शुल्क दरसमेत घट्न सक्छ । विमानस्थललाई तिर्नुपर्ने खर्च घटेपछि विमान कम्पनीहरूले टिकटमा समायोजन गर्न सक्छन् । यसको लाभ प्रत्यक्षतस् यात्रुले पाउाछन् ।
ऋणको भारी
आर्थिक वर्ष ०६९र७० देखि सञ्चित नाफा वृद्धि भएको भन्दै क्यानले चार वर्षको आम्दानीबाट कर्मचारीलाई बोनस बााड्ने तयारी गरिरहेको क्यान आफौ भने ऋणको चंगुलमा छ । क्यानले ऋण सहयोगमा विभिन्न आयोजना सञ्चालन गरिरहेको छ, जसबाट उसको थाप्लोमा करिब चार अर्ब रुपियाा ऋण अहिले पनि छ । टीआईए सुधार आयोजना, दोस्रो पर्यटन पूर्वाधार आयोजना, खानीडााडा विमानस्थल आयोजना, गौतम बुद्ध सुदृढीकरण कार्य, हवाई यातायात क्षमता अभिवृद्धि आयोजनाबाट क्यानलाई यो भार परेको हो ।
आगामी पााच वर्षमा क्यानको ऋणको भारी सवा खर्ब रुपियाा पुग्ने अनुमान छ । किनभने, पोखरा क्षेत्रीय विमानस्थलका लागि २३ अर्ब, भैरहवा क्षेत्रीय अन्तर्रा्ष्टि्रय विमानस्थलका लागि १० अर्ब, टीआईएका लागि १० अर्ब (पहिलो चरणमा) र प्रस्तावित दोस्रो अन्तर्रा्ष्टि्रय विमानस्थल (बारा) १ खर्ब २१ अर्ब (प्रक्षेपण) ऋण हुनेछ । विभिन्न दातृ निकायसाग ऋण लिएर क्यानले आयोजनाहरू निर्माण गर्दै आएको छ ।
क्यानले नाफा कमाएको देखिए पनि यसले विमानस्थलको पूर्वाधार विकास एवं सेवा सुविधा विस्तारमा भने लगानी नगन्य मात्रै गरेको छ । सबैभन्दा बढी नाफा कमाएको टीआईएमा क्यानले आम्दानीबाट अहिलेसम्म लगानी गरेको भनेको जम्मा १ करोड २० लाख डलर मात्र हो । दातृ निकाय एसियाली डेभलपमेन्ट बैंक (एडीबी)को सात करोड डलर ऋण र एक करोड डलर अनुदान सहयोगमा सञ्चालन भइरहेको टीआईए सुधार आयोजनामा क्यानले उक्त रकम थपेको हो । यद्यपि, क्यानका उपमहानिर्देशक एवं प्रवक्ता वीरेन्ऽप्रसाद श्रेष्ठ भने क्यानसाग खराब कर्जा नरहेकाले बोनस वितरण गर्नु कानुन सम्मत भएको जिकिर गर्छन् ।
भऽगोल विमानस्थल
०५५ मा क्यान गठन हुनुभन्दा अघि यो हवाई विभागको स्वरूपमा थियो । नेपालले बाह्य मुलुकसाग हवाई सञ्जाल विस्तार गर्न स्वतन्त्र निकाय अनिवार्य रूपमा चाहिने भएकाले सरकारले क्यान गठन गरेको थियो । तर, क्यान गठन गर्दा टीआईएको पूर्वाधार जे थियो, अहिले पनि त्यसमा ठूलो परिवर्तन छैन । क्यान स्थापना हुादा पार्किङ–बेको संख्या सात थियो । यो संख्या अहिले पनि त्यति नै छ । १८ वर्षपछि बल्ल दुईवटा रिमोट पार्किङ–बे बनाउने प्रक्रिया थालिएको छ । यसको टेन्डर भइसकेको छ ।
पार्किङ–बे पर्याप्त नहुादा आकाशमै जहाजलाई होल्ड गर्नुपर्ने बाध्यता छ । यसले हवाई ट्राफिकको चाप बढाएको मात्र छैन, विमान कम्पनीले नोक्सानसमेत बेहोरिरहेका छन् । आन्तरिक र बाह्य उड्डयन भरिरहेको बुद्ध एअरले सन् २०१६ मा गरेको एक अध्ययनबाट विमान कम्पनीहरूले होल्डिङबाट मात्रै साढे चार महिनामा २१ करोड रुपियााभन्दा बढी नोक्सान बेहोर्नुपरेको देखाएको थियो । यस्तो नोक्सानीको ग्राफ बर्से्नि दुई करोड रुपियााले वृद्धि भइरहेको छ । कम्पनीले बेहोर्ने घाटा अन्ततस् यात्रुको थाप्लोमा पुग्छ । खर्च बढेपछि कम्पनीहरूले टिकट महागो पार्छन् ।
टीआईएमा जति सुविधा थपिएका छन्, त्यसमा क्यानको आम्दानीको हिस्सा ज्यादै सानो छ । संसद्को सुशासन समितिले अनुगमनका क्रममा टीआईए यति भऽगोल देख्यो कि जताततै अव्यवस्थित थियो । समितिका सभापति मोहनसिंह राठौर भन्छन्, ँत्यहााभित्र छिर्दा विमानस्थल हो कि हाटबजार छुट्याउन मुस्किल हुने रहेछ । न सरसफाइ छ, न यात्रुका लागि स्तरीय सेवा ।” भऽगोल देखिएपछि समितिले विमानस्थलको अनुगमनका लागि उपसमिति नै गठन गरेको छ ।
भीआईपी कक्षमा एक्सरे मेसिनसमेत छैन । कार्गोमा भएको एक्सरे मेसिन काम नलाग्ने भएर थन्किएको एक महिनाभन्दा बढी भएको समितिको अनुगमनका क्रममा फेला पर्यो । विमानस्थलमा रहेको इमरजेन्सी कक्षको ढोका हरदम खुलै हुन्छ, जहााबाट पहुाचवालाहरू सहजै आउजाउ गरिरहेका हुन्छन् । ँविमानस्थलमा एकातिर सुरक्षाका दृष्टिले थुप्रै कमजोरी देखिए भने अर्को्तिर भौतिक अवस्थासमेत बेहाल रहेछ,” राठौर भन्छन् ।
विमानस्थलभित्र बेथिति देखिएको यो नै पहिलोपटक होइन । यसअघि ०७२ मा संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयले गठन गरेको अनुगमन टोलीले समेत यस्तै भेटेको थियो । प्रस्थान कक्षको ‘स्मोकिङ रुम’को चारैतिर मानिस नै छिर्न सक्ने प्वाल रहेको भन्दै समितिले यो ठूलो सुरक्षा चूक भएको औाल्याएको थियो । ६ महिनापछि ०७३ जेठमा समितिले पुनस् नियमन गर्दा समेत यो प्वाल उस्तै भेटिएको थियो, जुन अहिलेसम्म मर्मत गरिएको छैन । ँसाना–मसिना सुविधासमेत विस्तार नगर्ने अनि बोनस खानचाहिा हतार गर्ने ?” उक्त समितिमा समेत रहेका मन्त्रालयका एक जना अधिकारी भन्छन् । क्यानका प्रवक्ता श्रेष्ठ भने टीआईएमा सुविधा र पूर्वाधार थप्ने कार्य भइरहेको बताउाछन् ।
अहिले पनि देशभरका नौवटा विमानस्थलको धावन मार्ग पिच हुन सकेको छैन । ग्राभेलमै वायुयान अवतरण गर्नुपर्ने बाध्यता छ । पूर्वाधारको अभावमा अधिकांश विमानस्थल अस्तव्यस्त छन् । उपत्यकाबाहिरका विराटनगर, नेपालगन्ज, भैरहवा, पोखराजस्ता क्षेत्रीय हब मानिने विमानस्थलमा बाहेक अन्यत्र एक्स–रे मेसिनसमेत छैन । चेकजााचका उपकरणसमेत उपलब्ध छैनन् ।
कमजोर पूर्वाधार र सुविधाले देखाउाछ, नेपालका विमानस्थलहरू कुन दूरावस्थाको सामना गरिरहेका छन् । आयस्रोतको मुख्य द्वार विमानस्थलहरू अस्तव्यस्त अवस्थामा चलिरहादा नियामक निकाय भने आफ्नो क्षमता बढाउने होइन, बोनस खाने हतारोमा छ । ँआम्दानी केका लागि ?” मन्त्रालयका अर्का सहसचिवको प्रश्न छ, ँसुविधा र क्षमता वृद्धिका लागि कि बोनस बााड्न ?”
विमानस्थल विकास कोषको दुरूपयोग
नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरण (क्यान)ले त्रिभुवन अन्तर्रा्ष्टि्रय विमानस्थलको सेवारसुविधा बढाउन ०७१ देखि विमानस्थल विकास कोषमा यात्रुबाट शुल्क उठाउन थाल्यो । अन्तर्रा्ष्टि्रय यात्रुबाट प्रतियात्रु १ हजार १ सय ३० रुपियाा उठाइने यो कोषमा ४ अर्ब ४२ करोड रुपियाा जम्मा भएको छ । तर, यो रकम नखर्ची क्यानले थुपारिरहेको छ । यात्रुको सेवा–सुविधा र नियमित एवं दातृ निकायको बजेटमा काम भइरहेका बाहेकका योजनामा यो रकम खर्चिनुपर्ने हो । दुई वर्षपछि बल्ल निर्दे्शिका बन्यो तर रकम परिचालन भएको छैन । बरू, यो कोषको रकमसमेत दुरुपयोग हुन थालेको छ । ०७१ मा यो कोषको १० करोड रुपियाा विमानस्थलको जग्गा खरिद तथा विकासमा खर्चिएको देखिन्छ । ँनिर्दे्शिका बनिसकेकाले अब यो रकम खर्च गर्छौं,” क्यानका प्रवक्ता एवं उपमहानिर्देशक वीरेन्ऽप्रसाद श्रेष्ठ भन्छन् ।
प्रकाशित: फाल्गुन ११, २०७३
- मनबहादुर बस्नेत
(त्रिभुवन अन्तर्रा्ष्टि्रय विमानस्थल अनुगमन निरीक्षण समितिको प्रारम्भिक प्रतिवेदन)
— विमानस्थलका शौचालयका कमोड टुटफुट र फोहर देखिएको हुादा यात्रुलाई
असहज भएको । २७ माघ ०७३
(संसद्को सुशासन समितिले गरेको अनुगमनको प्रतिवेदन)
बाह्य मुलुकसाग जोड्ने एक मात्र हवाई मार्ग त्रिभुवन अन्तर्रा्ष्टि्रय विमानस्थल (टीआईए)मा डेढ वर्षयता गरिएको अनुगमनबाट प्राप्त साझा तथ्य हो, यो । सामान्य तर
डेढ वर्षसम्म पनि समाधान गर्न नसकिएको यस घटनाले देखाउाछ, नागरिक उड्डयन प्राधिकरण (क्यान)को अक्षमता कुन हदसम्म छ भनेर ।
यात्रुलाई सामान्यभन्दा सामान्य सुविधासमेत दिन नसकिरहेका बेला नियामक निकाय क्यानले भने आफ्ना कर्मचारीलाई बोनस वितरण गर्ने तयारी गरिरहेको छ । १२ मंसिरको क्यान सञ्चालक समिति बैठकले यसरी अघिल्लो चार वर्षको बोनस बााड्ने निर्णय गरेको हो । बोनसमा ५३ करोड २७ लाख रुपियाा खर्च हुनेछ, जसमध्ये दुई वर्षको २३ करोड ३० लाख रुपियाा बााड्ने निर्णयको फाइल संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयमा पुगेको छ ।
निरन्तर नाफा कमाएको संस्थाले बोनस बााड्ने गर्छ र क्यानको पनि त्यसरी नाफा भइरहेकाले नै यस्तो निर्णय गरेको जिकिर छ । गजब त के भने देशभरिका विमानस्थलहरूको सुधार एवं सुदृढीकरणका लागि सरकारले लगानी गर्ने तर त्यसको शुल्कबापत उठेको रकम नाफा जनाएर क्यानले बोनस खाने प्रपञ्च भइरहेको छ ।
क्यानको सक्षमता दर्शाउने सूचकांकहरू समेत ऋणात्मक छन् । जस्तो स् गएको ६ वर्षे अवधिमा नेपाली आकाशमा १८ वटा दुर्घटना भएका छन् । सन् २०१६ मा मात्रै तीनवटा वायुयान दुर्घटनामा परे । यसले नेपाली हवाई आकाश असुरक्षित भएको देखाउाछ । यही असुरक्षा र आवश्यक सुरक्षा मापदण्ड नअपनाएका कारण नेपाली विमानसेवाहरूलाई युरोपियन युनियन (ईयू)ले कालो सूचीमा राखेको तीन वर्ष बितिसकेको छ । ईयूको परीक्षणमा नेपालको ‘सिग्निफिकेन्ट सेफ्टी कन्सर्न’ कमजोर देखिएपछि युरोपेली आकाशमा नेपाली विमानहरूमाथि प्रतिबन्ध लगाइएको हो । त्यसमाथि मुलुकको एक मात्र अन्तर्रा्ष्टि्रय विमानस्थल टीआईएलाई स्लिपिङएअरपोर्ट्स डटनेटले लामो समयदेखि संसारकै खराब विमानस्थलहरूको सूचीमा राख्दै आएको छ । सन् २०१६ मा विश्वका खराब १० विमानस्थलको सूचीमा टीआईए दसौा स्थानमा थियो ।
सरकारले नियामक र सेवा प्रदायक गरी क्यानलाई दुई भागमा विभाजन गर्ने तयारी गरेपछि क्यानले हतारमा बोनस खाने निर्णय गरेको हो । नियामक निकायका रूपमा विमान कम्पनी र विमानहरूको नियमन गर्ने र सेवा प्रदायकले विमानस्थलहरूको नियमन गर्ने गरी छुट्टाछुट्टै निकाय गठनको तयारी भइरहेको छ ।
लगानीबिनाको नाफा
विसं ०५५ मा स्थापना भएको क्यानले ०६३ देखि मात्रै नाफा कमाउन थालेको हो । त्यसको ६ वर्षपछि भने यो संस्थाले खुद मुनाफासमेत गर्न थाल्यो । देशभरका विमानस्थलको रेखदेख र विमानहरूको नियमन गर्ने क्यानले त्यहीाबाट आम्दानी गर्छ । त्यसबाहेक विदेश जाने यात्रुसाग १ हजार १ सय ३० रुपियाा विमानस्थल विकास कोषका नाममा उठाउाछ भने आन्तरिकबाट दुई सय रुपियाा ।
देशभर ५१ वटा विमानस्थल रहेकामा ३४ वटा सञ्चालनमा छन् । ०७० यता तीन वर्षको आाकडा हेर्दा ३४ वटामध्ये टीआईए, चन्ऽगढी, पोखरा र लुक्ला विमानस्थल चारवटा मात्रै नाफामा छन् । बााकीले प्रतिफल दिन सकिरहेका छैनन् । क्यानसाग अहिले नाफा मात्रै २७ अर्ब रुपियाा बराबर सञ्चित छ । मुनाफा थुपारिरहेको क्यानले प्रशासनिक खर्चबाहेक अन्यत्र भने लगानी गरेको छैन ।
आर्थिक वर्ष ०७२र७३ मा ४ अर्ब ६० करोड रुपियाा आम्दानी गरेको क्यानले खर्च भने १ अर्ब ८६ करोड रुपियाा गर्यो । तर, यो खर्चसमेत प्रशासकीय र लागत हो । विकासमा एक पैसा खर्चिएको छैन ।
प्रशासकीय र लागत दुवै अन्तर्गत सेवा शुल्क, तालिम तथा विकास, मर्मत तथा सम्भार, इन्धन, हवाई मार्गको सरसफाइमा खर्च भएको छ । क्यानले न त यात्रुको सुविधामा, न पूर्वाधार विकासमा नै यो रकम खर्चिएको छ । विकास खर्च नगरी आम्दानी मात्रै बढाएको देखिन्छ । ऋण, ब्याज, सरकारलाई तिर्ने करलगायतका खर्च खटाएर क्यानले १ अर्ब ४२ करोड रुपियाा खुद मुनाफा गरेको छ । ँकुनै पनि संस्थाको आर्थिक हैसियत कस्तो छ भन्ने उसले आम्दानीको कति हिस्सा विकासमा खर्चिन्छ भन्नेले देखाउाछ,” क्यानका पूर्वमहानिर्देशक एवं पर्यटन मन्त्रालयका पूर्वसचिव यज्ञ गौतम भन्छन् । क्यानको अहिलेको नाफा लगानीबाट होइन कि सञ्चालनबाट हो ।
विमानस्थलको आम्दानीलाई एरोनोटिकल (हवाई आय) र नन एरोनोटिकल (गैरहवाई आय)मा विभाजन गरिएको हुन्छ । नेभिगेसन, अवतरण, ग्राउन्ड ह्यान्डिलिङ, यात्रु सेवा शुल्क, जहाज पार्किङको अवधि बढाउादा लाग्ने शुल्क एरोनोटिकल आय हो भने विमानस्थल क्षेत्रमा पसल सञ्चालनका लागि दिइने कोठारभवन भाडा, पार्किङ, विमानस्थल प्रवेश शुल्क, विज्ञापन, चलचित्र छायांकन गर्दा लाग्ने दस्तुर नन एरोनोटिकल आर्जन हो ।
ननएरोनोटिकल आम्दानी जति बढी हुन्छ, उति उक्त विमानस्थलको स्तर राम्रो मानिन्छ । तर, नेपालका विमानस्थलको यस्तो आम्दानी भने न्यून छ । अहिले नेपालका विमानस्थलहरूको ननएरोनोटिकल आय २४ प्रतिशत मात्रै छ । एअरपोर्ट काउन्सिल इन्टरनेसनल (एसीआई)ले नन एरोनोटिकल आय कम्तीमा ५० प्रतिशत हुनुपर्ने सुझाव दिएको छ । त्यसपछि मात्रै विमानस्थलाई वित्तीय रूपमा स्वस्थ मानिन्छ । क्यानले बोनस खाने तयारी गरिरहेको पछिल्लो चार वर्षको ननएरोनोटिकल आम्दानी केलाउने हो भने झनै घटेको देखिन्छ । आर्थिक वर्ष ०६९र७० मा २६ प्रतिशत रहेको यो आर्जन ०७२र७३ मा २४ प्रतिशतमा झरेको छ ।
ननएरोनोटिकल आम्दानी बढेपछि विमानस्थलले वायु सेवा कम्पनीबाट लिने विभिन्न सेवा शुल्क दरसमेत घट्न सक्छ । विमानस्थललाई तिर्नुपर्ने खर्च घटेपछि विमान कम्पनीहरूले टिकटमा समायोजन गर्न सक्छन् । यसको लाभ प्रत्यक्षतस् यात्रुले पाउाछन् ।
ऋणको भारी
आर्थिक वर्ष ०६९र७० देखि सञ्चित नाफा वृद्धि भएको भन्दै क्यानले चार वर्षको आम्दानीबाट कर्मचारीलाई बोनस बााड्ने तयारी गरिरहेको क्यान आफौ भने ऋणको चंगुलमा छ । क्यानले ऋण सहयोगमा विभिन्न आयोजना सञ्चालन गरिरहेको छ, जसबाट उसको थाप्लोमा करिब चार अर्ब रुपियाा ऋण अहिले पनि छ । टीआईए सुधार आयोजना, दोस्रो पर्यटन पूर्वाधार आयोजना, खानीडााडा विमानस्थल आयोजना, गौतम बुद्ध सुदृढीकरण कार्य, हवाई यातायात क्षमता अभिवृद्धि आयोजनाबाट क्यानलाई यो भार परेको हो ।
आगामी पााच वर्षमा क्यानको ऋणको भारी सवा खर्ब रुपियाा पुग्ने अनुमान छ । किनभने, पोखरा क्षेत्रीय विमानस्थलका लागि २३ अर्ब, भैरहवा क्षेत्रीय अन्तर्रा्ष्टि्रय विमानस्थलका लागि १० अर्ब, टीआईएका लागि १० अर्ब (पहिलो चरणमा) र प्रस्तावित दोस्रो अन्तर्रा्ष्टि्रय विमानस्थल (बारा) १ खर्ब २१ अर्ब (प्रक्षेपण) ऋण हुनेछ । विभिन्न दातृ निकायसाग ऋण लिएर क्यानले आयोजनाहरू निर्माण गर्दै आएको छ ।
क्यानले नाफा कमाएको देखिए पनि यसले विमानस्थलको पूर्वाधार विकास एवं सेवा सुविधा विस्तारमा भने लगानी नगन्य मात्रै गरेको छ । सबैभन्दा बढी नाफा कमाएको टीआईएमा क्यानले आम्दानीबाट अहिलेसम्म लगानी गरेको भनेको जम्मा १ करोड २० लाख डलर मात्र हो । दातृ निकाय एसियाली डेभलपमेन्ट बैंक (एडीबी)को सात करोड डलर ऋण र एक करोड डलर अनुदान सहयोगमा सञ्चालन भइरहेको टीआईए सुधार आयोजनामा क्यानले उक्त रकम थपेको हो । यद्यपि, क्यानका उपमहानिर्देशक एवं प्रवक्ता वीरेन्ऽप्रसाद श्रेष्ठ भने क्यानसाग खराब कर्जा नरहेकाले बोनस वितरण गर्नु कानुन सम्मत भएको जिकिर गर्छन् ।
भऽगोल विमानस्थल
०५५ मा क्यान गठन हुनुभन्दा अघि यो हवाई विभागको स्वरूपमा थियो । नेपालले बाह्य मुलुकसाग हवाई सञ्जाल विस्तार गर्न स्वतन्त्र निकाय अनिवार्य रूपमा चाहिने भएकाले सरकारले क्यान गठन गरेको थियो । तर, क्यान गठन गर्दा टीआईएको पूर्वाधार जे थियो, अहिले पनि त्यसमा ठूलो परिवर्तन छैन । क्यान स्थापना हुादा पार्किङ–बेको संख्या सात थियो । यो संख्या अहिले पनि त्यति नै छ । १८ वर्षपछि बल्ल दुईवटा रिमोट पार्किङ–बे बनाउने प्रक्रिया थालिएको छ । यसको टेन्डर भइसकेको छ ।
पार्किङ–बे पर्याप्त नहुादा आकाशमै जहाजलाई होल्ड गर्नुपर्ने बाध्यता छ । यसले हवाई ट्राफिकको चाप बढाएको मात्र छैन, विमान कम्पनीले नोक्सानसमेत बेहोरिरहेका छन् । आन्तरिक र बाह्य उड्डयन भरिरहेको बुद्ध एअरले सन् २०१६ मा गरेको एक अध्ययनबाट विमान कम्पनीहरूले होल्डिङबाट मात्रै साढे चार महिनामा २१ करोड रुपियााभन्दा बढी नोक्सान बेहोर्नुपरेको देखाएको थियो । यस्तो नोक्सानीको ग्राफ बर्से्नि दुई करोड रुपियााले वृद्धि भइरहेको छ । कम्पनीले बेहोर्ने घाटा अन्ततस् यात्रुको थाप्लोमा पुग्छ । खर्च बढेपछि कम्पनीहरूले टिकट महागो पार्छन् ।
टीआईएमा जति सुविधा थपिएका छन्, त्यसमा क्यानको आम्दानीको हिस्सा ज्यादै सानो छ । संसद्को सुशासन समितिले अनुगमनका क्रममा टीआईए यति भऽगोल देख्यो कि जताततै अव्यवस्थित थियो । समितिका सभापति मोहनसिंह राठौर भन्छन्, ँत्यहााभित्र छिर्दा विमानस्थल हो कि हाटबजार छुट्याउन मुस्किल हुने रहेछ । न सरसफाइ छ, न यात्रुका लागि स्तरीय सेवा ।” भऽगोल देखिएपछि समितिले विमानस्थलको अनुगमनका लागि उपसमिति नै गठन गरेको छ ।
भीआईपी कक्षमा एक्सरे मेसिनसमेत छैन । कार्गोमा भएको एक्सरे मेसिन काम नलाग्ने भएर थन्किएको एक महिनाभन्दा बढी भएको समितिको अनुगमनका क्रममा फेला पर्यो । विमानस्थलमा रहेको इमरजेन्सी कक्षको ढोका हरदम खुलै हुन्छ, जहााबाट पहुाचवालाहरू सहजै आउजाउ गरिरहेका हुन्छन् । ँविमानस्थलमा एकातिर सुरक्षाका दृष्टिले थुप्रै कमजोरी देखिए भने अर्को्तिर भौतिक अवस्थासमेत बेहाल रहेछ,” राठौर भन्छन् ।
विमानस्थलभित्र बेथिति देखिएको यो नै पहिलोपटक होइन । यसअघि ०७२ मा संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयले गठन गरेको अनुगमन टोलीले समेत यस्तै भेटेको थियो । प्रस्थान कक्षको ‘स्मोकिङ रुम’को चारैतिर मानिस नै छिर्न सक्ने प्वाल रहेको भन्दै समितिले यो ठूलो सुरक्षा चूक भएको औाल्याएको थियो । ६ महिनापछि ०७३ जेठमा समितिले पुनस् नियमन गर्दा समेत यो प्वाल उस्तै भेटिएको थियो, जुन अहिलेसम्म मर्मत गरिएको छैन । ँसाना–मसिना सुविधासमेत विस्तार नगर्ने अनि बोनस खानचाहिा हतार गर्ने ?” उक्त समितिमा समेत रहेका मन्त्रालयका एक जना अधिकारी भन्छन् । क्यानका प्रवक्ता श्रेष्ठ भने टीआईएमा सुविधा र पूर्वाधार थप्ने कार्य भइरहेको बताउाछन् ।
अहिले पनि देशभरका नौवटा विमानस्थलको धावन मार्ग पिच हुन सकेको छैन । ग्राभेलमै वायुयान अवतरण गर्नुपर्ने बाध्यता छ । पूर्वाधारको अभावमा अधिकांश विमानस्थल अस्तव्यस्त छन् । उपत्यकाबाहिरका विराटनगर, नेपालगन्ज, भैरहवा, पोखराजस्ता क्षेत्रीय हब मानिने विमानस्थलमा बाहेक अन्यत्र एक्स–रे मेसिनसमेत छैन । चेकजााचका उपकरणसमेत उपलब्ध छैनन् ।
कमजोर पूर्वाधार र सुविधाले देखाउाछ, नेपालका विमानस्थलहरू कुन दूरावस्थाको सामना गरिरहेका छन् । आयस्रोतको मुख्य द्वार विमानस्थलहरू अस्तव्यस्त अवस्थामा चलिरहादा नियामक निकाय भने आफ्नो क्षमता बढाउने होइन, बोनस खाने हतारोमा छ । ँआम्दानी केका लागि ?” मन्त्रालयका अर्का सहसचिवको प्रश्न छ, ँसुविधा र क्षमता वृद्धिका लागि कि बोनस बााड्न ?”
विमानस्थल विकास कोषको दुरूपयोग
नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरण (क्यान)ले त्रिभुवन अन्तर्रा्ष्टि्रय विमानस्थलको सेवारसुविधा बढाउन ०७१ देखि विमानस्थल विकास कोषमा यात्रुबाट शुल्क उठाउन थाल्यो । अन्तर्रा्ष्टि्रय यात्रुबाट प्रतियात्रु १ हजार १ सय ३० रुपियाा उठाइने यो कोषमा ४ अर्ब ४२ करोड रुपियाा जम्मा भएको छ । तर, यो रकम नखर्ची क्यानले थुपारिरहेको छ । यात्रुको सेवा–सुविधा र नियमित एवं दातृ निकायको बजेटमा काम भइरहेका बाहेकका योजनामा यो रकम खर्चिनुपर्ने हो । दुई वर्षपछि बल्ल निर्दे्शिका बन्यो तर रकम परिचालन भएको छैन । बरू, यो कोषको रकमसमेत दुरुपयोग हुन थालेको छ । ०७१ मा यो कोषको १० करोड रुपियाा विमानस्थलको जग्गा खरिद तथा विकासमा खर्चिएको देखिन्छ । ँनिर्दे्शिका बनिसकेकाले अब यो रकम खर्च गर्छौं,” क्यानका प्रवक्ता एवं उपमहानिर्देशक वीरेन्ऽप्रसाद श्रेष्ठ भन्छन् ।
प्रकाशित: फाल्गुन ११, २०७३
No comments:
Post a Comment